քիմիա

Այսօրն է ծնվել` Մենդելեև Դմիտրի Իվանի, (փետրվարի 8), 1834, Տոբոլսկ - հունվարի 20 (փետրվարի 2), 1907 Սանկտ Պետերբուրգ) ռուս քիմիկոս, ֆիզիկոս, երկրաբան, տնտեսագետ, տեխնոլոգ, բազմակողմ գիտնական, ուսուցիչ, գյուտարար:1869 թվականին բացահայտել է քիմիական տարրերի պարբերականությանօրենքը՝ բնագիտության մնական օրենքներից մեկը։ Թողել է մոտ 500 տպագրական աշխատություններ, որոնց մեջ է դասական «Քիմիայի հիմունքները»՝ առաջին կառուցվածքային շարադրանքը անօրգանական քիմիայից։

Դ. Ի. Մենդելեևը գիտության շատ բնագավառների հիմնային հետազոտությունների հեղինակ է, ինչպիսիք են

քիմիան, քիմիկան տեխնոլոգիաները, ֆիզիկական, չափագիտությունը, օդագնացությունը,

օդերևութաբանությունը, գյուղատնտեսությունը, տնտեսագիտությունը և այլ գիտություններ, որոնք սերտորեն

կապ ունեին Ռուսաստանի արտադրողական ուժերի զարգացման կարիքների հետ։ Նա հիմք է դրել

լուծույթների տեսությունը, առաջարկել է նավթի բաժանման ֆրակցիոն մեթոդը, հայտնագործել է անծուխ

վառոդի տեսակներից մեկը, պրոպագանդել է հանքանյութերի օգտագործումը, երաշտային հողերի ոռոգումը։

1865-1890 թվականներին եղել է Պետերբուրգյան համալսարանի պրոֆեսոր։

02.08.2016

Ֆոսֆոր

Ֆոսֆոր քիմիական տարր, որի նշանն է P։ Գտնվում է տարրերի պարբերական համակարգի 3-րդ պարբերության 5-րդ խմբի տարր։ Կարգահամարը՝ 15, ատոմական զանգվածը՝ 30,97376։ p տարր է, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է՝ 3s²Зр³, К և Լ թաղանթները լրացված են։ Բնական ֆոսֆորը բաղկացած է միայն ³¹Р կայուն իզոտոպից։

Ստացվել են ²⁸P (T_½=6,27 վրկ), ²⁹P (4,45 վրկ), ³⁰P (2,55 ր), ³²P (14,22 օր), ³³P (25 օր) և ³⁴P (12,5 վրկ) արհեստական ռադիոակտիվ իզետոպները: Անունն ստացել է շնորհիվ իր լուսարձակելու հատկության։ Ֆոսֆոր բառը ծագում է հունարեն φῶς՝ «լույս» ևφέρω՝ «տանում եմ» բառերից։ Ֆոսֆորափայլ բառն սկզբում ունեցել է ֆոսֆորի արձակած լույսի նշանակությունը, հետագայում սկսել է գործածվել որպես առարկաների արձակած սառը լույս ընդհանրապես։ 

Սպիտակ ֆոսֆոր

Սպիտակ ֆոսֆոր

Կարմիր ֆոսֆոր

Իր տեսքով և փափկությամբ սպիտակ ֆոսֆորը նման է մաքրած մեղվամոմի կամ պարաֆինի: Խառնուրդների ազդեցությունից ունենում է դեղնավուն երանգ։

Լավ լուծվում է CS₂-ում, t_հալ=44°Շ, t_եռ=281°Շ։ Թույլ տաքացնելիս օդում ինքնաբոցավառվում է։ Քիմիապես ակտիվ և խիստ թունավոր նյութ է, առաջացնում է ոսկորների քայքայում։ Չափահաս մարդու համար մահացու չափաբաժինը կազմում է 50-100 միլիգրամ։

Սպիտակ ֆոսֆորի բանաձևն է՝ P₄։ Պահպանում են ձուլակտորների տեսքով՝ անօդ, հատուկ իներտ միջավայրում, մաքրած ջրի շերտի տակ։

• Սպիտակ ֆոսֆորը լայնորեն օգտագործվում է որպես պայթուցիկ զինամթերքների բոցավառիչ։

Կարմիր ֆոսֆոր

Կարմիր ֆոսֆորը տարրական ֆոսֆորի կայուն ձևափոխությունն է։ Առաջին անգամ 1847 թ. Շվեդիայում ստացել է ավստրիացի քիմիկոս Անտոն Շրյոտերը՝ տաքացնելով սպիտակ ֆոսֆորը 500 °Շ-ի պայմաններում։

Կարմիր ֆոսֆորի խտությունն ավելի մեծ և հասնում է 2400 կգ/մ³-ի։ Բաց օդում պահպանելու դեպքում ֆոսֆորը խոնավության պայմաններում աստիճանաբար օքսիդանում է՝ առաջացնելով մածուցիկ ֆոսֆորաթթու։ Դրանից խուսափելու համար կարմիր ֆոսֆորը պահպանում են հերմետիկ տարաներում։

Սպիտակ ֆոսֆորի թունավորությունից կամիր ֆոսֆորինը մի քանի հազար անգամ պակաս է, ինչը նպաստում է, որ այն ունենա Շատ ավելի լայն կիրառություն։

Կարմիր ֆոսֆորն ունի պոլիմերային կառուցվածք։ Այն կարելի է դիտարկել որպես P₄-ի ածանցյալ, որտեղ խզված է P-P կապերից մեկը և հարևան քառանիստի հետ ստեղծվել է մի լրացուցիչ կապ և ստացվել է Շղթայաձև կառուցվածք։ Նոր ստացված կառուցվածքի բանաձևն է P_n։

• Կարմիր ֆոսֆորն օգտագործվում է լուցկու արտադրության ժամանակ։ Լուցկու տուփի կողային մակերևույթին քսված նյութը պարունակում է ֆոսֆոր, իսկ լուցկու գլխիկը՝ ծծումբ։ Լուցկու գլխիկը տուփի կողին քսելով, այն բոցավառվում է։

Սև ֆոսֆոր

Սև ֆոսֆորը տարրական ֆոսֆորի տարատեսակներից ամենաիներտն է։

Առաջին անգամ 1914 թ. ստացել է ամերիկացի ֆիզիկոս Փերսի Բրիջմենը՝ 20 հազար մթնոլորտ ճնՇման և 230 °Շ ջերմաստիճանի պայմաններում։ Սև ֆոսֆորն ունի մետաղական փայլ և Շատ նման է գրաֆիտին։ Ջրում և օրգանական լուծիչներում բացարձակապես չի լուծվում։

P2+5 05-2(v) +10 P2 05-10  P2+5 -2  Mg+2 0-2 P-303-2  P205-H3PO4

P=ֆոսֆոր, P=15, e=15, n=16

Aru=31

3-րդ պարբերության 5-րդ խմբի ավագ ենթախմբի տարր. Մետաղ

3s23p3

P+5HNNO3=H3PO4+5NO2+H2O    2P+5H2SO4=2H3PO4+5SO2+2H2O

Ֆոսֆորական թթու-P2O5+H2O=H3O4

Էլեկտրահաղորդիչ է և ունի կիսահաղորդչի հատկություններ։

Բնության մեջ

Դեպի թթվածինը ունեցած իր բարձր ակտիվության հետևանքով, ֆոսֆորը բնության մեջ ազատ վիճակում չի հանդիպում։ Նա գտնվում է բուսահողում և հանքերում միայն ֆոսֆորական թթվի աղերի ձևով, առավելապես ֆոսֆորաթթվական կալցիումի կամ կալցիումի ֆոսֆատ` աղի ձևով։ Այն գլխավոր հանքերը, որոնց բաղադրության մեջ մտնում է այդ աղը, ապատիտը ու ֆոսֆորիտն են։